semantik doygunluk

• belki bunu çocukluğunuzda fark etmişsinizdir. bir sözcüğü çok defalar üst üste söylediğinizde, sözcük giderek anlamsızlaşır. son derece basit ve sıradan bir nesne bile, semantik (anlamsal) değerini yitirecektir. deneyin: "ev ev ev ev ev ev..." diye onlarca defa tekrar edin. "ev" sözcüğü, tekrarlara başladığınız andaki anlamını büyük oranda yitirecek, adeta anlamsızlaşacaktır. öyle ki, bir noktadan sonra bu sözcük, size veya sizi dinleyen bir kişiye anlamsız ses öbeğiymiş gibi bile gelebilecektir! işte psikolojide buna "semantik doygunluk" (semantic satiation) denir. st. louis'teki washington üniversitesi psikoloji bölümü'nden prof. dr. david balota bunu şöyle izah ediyor:
  
  "bu durum, herhangi bir sebeple yorulmak gibidir. eğer bir dambılı sürekli kaldırırsanız, bir yerden sonra sisteminiz yorulacaktır. aynı şeyi sinir sisteminiz için de düşünebilirsiniz: sürekli tekrar eden bir elektrik atımını bir noktadan sonra nöronlarınız ateşleyememeye başlayacaktır."
  
  yapılan araştırmalar, her sözcüğün aynı hızda ve şekilde semantik doygunluğa ulaşmadığını göstermektedir. özellikle birden fazla anlamı olan sözcüklerde bu doygunluğa çok daha zor ulaşılabilmektedir veya hiç ulaşılamamaktadır. örneğin türk dil kurumu'na göre 58 farklı anlamı olan "çıkmak" sözcüğü, semantik doygunluğa en zor ulaşan kelimelerden birisidir.
  
  peki bu neden olmaktadır? sinirbilimsel olarak olan, yukarıda da izah edildiği gibi sinirlerin adeta "uyuşuyor" olmasıdır. beynimizde sürekli aynı ilişki tetiklendiğinde, bir süre sonra kelimelerin anlamı ile söyleniş biçimi (ki buna sözel temsil denir) arasındaki ilişki yitirilmeye başlar. birisi size bir noktadan sonra "ev" dediğinde, "ev" sözcüğünün aklınızda normalde uyandıracağı görüntü uyanamaz. böylece sözcük sizin için anlamsızlaşır. balota bunu da şöyle izah ediyor:
  
  "bence bu durum, tüm sistemler için kaçınılmaz bir sonuç. bir şeyi ne kadar fazla kullanırsanız, gelecekte kullanmak üzere o kadar az kalır. nöronların tekrardan uyarılabilmek için enerjilerini geri doldurması belli bir zaman alır. bu süreçte semantik doygunluk eski haline döner ve böylece 'ev' sözcüğünün anlamını yeniden algılarsınız. bu kimi zaman birkaç dakika kadar sürebilir."
  
  http://www.evrimagaci.org/fotograf/85/7629
• https://m.youtube.com/watch?v=xwy9sd4afca